Bij endometriose komt weefsel dat lijkt op het baarmoederslijmvlies voor buiten de baarmoeder, bijvoorbeeld op het buikvlies en/of op organen in de buik. Doordat het weefsel daar groeit, ontstaat een chronische ontsteking die kan leiden tot allerlei klachten. Als endometriose groeit in de wand van de baarmoeder, tussen het spierweefsel, wordt dan adenomyose genoemd. De oorzaak van endometriose is niet bekend. Er zijn waarschijnlijk wel bepaalde genen die verband houden met de ziekte.
Kenmerken
De problemen waar je tegenaan loopt als je endometriose hebt, zijn afhankelijk van de plekken waar weefsel groeit. De meest voorkomende symptomen zijn (extreme) menstruatiepijn, buikpijn en rugpijn, maar ook problemen met de blaas en darmen, vruchtbaarheidsproblemen, vermoeidheid en seksuele problemen kunnen voorkomen. Echter, de klachten zijn heel divers. Endometriose kan bijvoorbeeld ook aanwezig zijn in de borstholte, waar het herhaaldelijke klaplongen tijdens de menstruatie kan veroorzaken. De klachten zijn per persoon verschillend en de ernst van de klachten staat niet altijd gelijk aan de ernst van de aandoening. De symptomen worden deels veroorzaakt door de locatie waar de endometriose zich in het lichaam bevindt en deels doordat endometriosehaarden prostaglandinen produceren, die ook klachten kunnen veroorzaken.
Beloop
Vaak nemen de klachten die endometriose geeft in de loop der tijd toe. Dat komt omdat endometriose, net zoals het baarmoederslijmvlies, maandelijks tijdens de cyclus of pilgebruik groeit onder invloed van de geslachtshormonen oestrogeen en progesteron. Bij menstruatie of pilbloeding ontstaan (net zoals in het baarmoederslijmvlies) kleine bloedingen in de endometriose, gevolgd door plaatselijke ontstekingen, die op den duur littekens veroorzaken. In de loop der jaren verandert endometrioseweefsel hierdoor van structuur en er kunnen chronische ontstekingen ontstaan met ingroei, vergroeiingen en verklevingen van weefsel. Het beloop van endometriose verschilt sterk van persoon tot persoon. Er zijn ook mensen die relatief weinig last hebben van endometriose, en waarbij het bij een klein inactief plekje blijft.
Behandeling
Er is geen medicijn of ingreep die endometriose doet verdwijnen, maar er zijn wel mogelijkheden om het de behandelen. Die mogelijkheden variëren van niets doen, medicatie gebruiken, een operatie of combinaties hiervan. Hormonale medicatie kan gebruikt worden om endometriose af te remmen. Het duurt vaak drie tot zes maanden voor duidelijk is of deze medicijnen daadwerkelijk effect hebben. Pijnstillers kunnen gebruikt worden tegen buik- of menstruatiepijn. Vooral NSAID's (zoals ibuprofen, diclofenac en naproxen) werken hierbij vaak goed omdat deze de productie van prostaglandine remmen. Endometriose kan ook operatief behandeld worden door endometrioseweefsel, cysten en verklevingen te verwijderen. Het uitvoeren van een operatie is niet altijd mogelijk, omdat het zo kan zijn dat endometriose diep ingegroeid is in organen, waardoor de endometriose lastig te verwijderen is. Bij hele ernstige endometriose met onbehandelbare pijn en bloedingen kan in overleg met jou besloten worden om naast de endometriose ook de baarmoeder te verwijderen. Dit kan helpen tegen de klachten, maar kan ook allerlei vervelende gevolgen hebben (zoals een vervroegde overgang).
Psychologie bij endometriose
Omdat de invloed en impact van endometriose zo wisselend is, verschilt de impact van de ziekte ook van persoon tot persoon. Endometriose kan een grote invloed op het dagelijks leven hebben, bijvoorbeeld op je relatie, vriendschappen, werk, sport en vruchtbaarheid. Over het algemeen lijkt voor jongvolwassenen (17 tot 24) de impact op het sociale leven het grootst. Voor volwassenen van 25 tot 34 is de impact op seksualiteit en vruchtbaarheid het grootst, en voor volwassenen boven de 35 is de fysieke impact erg groot. Dat is natuurlijk niet bij iedereen zo.
Pijn
Pijn is de meest voorkomende klacht bij endometriose. Die pijn kan op allerlei plekken zitten: pijn rondom de menstruatie, pijn bij seks, bekkenpijn, ovulatiepijn, pijn bij de stoelgang of bij het plassen. Veel mensen met endometriose hebben last van aanhoudende en langdurige pijnklachten. Het is bekend dat de pijnervaringen bij endometriose niet afhankelijk zijn van de ernst van de aandoening. Dat betekent dat er, naast de endometriose zelf, ook andere factoren zijn die ervoor zorgen dat je meer of minder pijn ervaart. Het is algemeen bekend dat psychologische factoren invloed hebben op de hoeveelheid pijn die we voelen. Dat wil niet zeggen dat de pijn 'tussen je oren' zit, maar wel dat gevoelens en gedachtes over de pijn kunnen zorgen dat de pijn erger of minder erg wordt. Angst voor de pijn, catastroferen, of verhoogde aandacht voor pijn kan ervoor zorgen dat je meer pijn voelt. Ook stress kan pijnklachten verergeren. Het is daarom belangrijk om te zorgen dat je voldoende kunt ontspannen.
Vruchtbaarheid
Endometriose kan de vruchtbaarheid beïnvloeden, maar niet alle vrouwen met endometriose zijn onvruchtbaar. 60-70% van de vrouwen met endometriose kan spontaan zwanger worden en kinderen krijgen. Soms is het moeilijker om zwanger te raken en kan medische hulp nodig zijn (operatie, IUI of IVF). Het komt ooit voor dat je alles geprobeerd hebt en het niet lukt. Ongewenst kinderloos zijn is voor veel vrouwen en stellen heel zwaar. Er komen een hoop emoties bij kijken. De impact van verminderde vruchtbaarheid of niet-succesvolle vruchtbaarheidsbehandelingen is vaak groot. De situatie kan bovendien effect hebben op je relatie. Het is belangrijk om hier samen een weg in te vinden, met elkaar in gesprek te blijven en eventueel om hulp te vragen.
Seksuele problemen
Pijn tijdens of na seks komt voor bij 70-75% van de vrouwen die endometriose hebben. Dit wordt ook wel dyspareunie genoemd. Het wordt veroorzaakt doordat endometriosehaarden zich achter de vagina of baarmoeder kunnen bevinden. Druk of wrijving op deze plekken kan pijn veroorzaken. Ook kan seksuele problematiek ontstaan door vaginale droogheid als gevolg van een behandeling met hormonen of verwijdering van de baarmoeder. Pijn kan ervoor zorgen dat je minder zin hebt in seks, minder opgewonden bent of minder tevreden bent. Omgaan met seksuele problematiek is soms heel lastig. Je kunt schaamte of schuld ervaren, waardoor het lastig is om erover te praten. Open en eerlijke communicatie met je partner kan helpen om elkaar beter te begrijpen en pijn te voorkomen. Bespreek je angst, schuld, schaamte en pijn en benoem wat het voor je betekent en hoe jullie intiem kunnen zijn op een manier die voor jullie allebei prettig is. Als je dat wil kan een (medisch) seksuoloog je hierbij ondersteunen.
